فوبیا را با جزئیات دقیق‌تر و بیشتری بشناسیم
فوبیا چیست؟ حتماً تابه‌حال لغت فوبیا به گوشتان خورده است. اگر بخواهید آن را تعریف کنید، آیا می‌دانید دقیقاً چه نوع اختلالی است؟ اکثر افراد فوبیا را تنها به عنوان یک ترس می‌شناسند و تعریف دقیقی از آن ندارند. حال ببینیم معنای دقیق آن چیست؟
تعریف فوبیا
فوبیا یا ترس مرضی، درحقیقت نوعی اختلال اضطرابی است که به عنوان نوعی واکنش ترس مزمن، افراطی و غیرمنطقی نسبت به یک شیء، مکان یا موقعیت خاص از آن یاد می‌شود. فوبیا به‌طور معمول باعث شروع سریع واکنش ترس می‌شود و برای مدت زمانی بیش از ۶ ماه ادامه می‌یابد.
شخصی که فوبیا دارد ممکن است احساسی عمیق و شدید از وحشت و اضطراب و ترس ناگهانی را در مواجهه با عامل و منبع ترسش تجربه کند.
برخلاف سایر اختلالات اضطرابی متداول، فوبیا معمولاً به چیزی خاص مرتبط و وابسته است. پس تنها درصورت مواجهه با آن چیز خاص که می‌تواند یک شیء، مکان یا موقعیت بخصوص باشد، رخ می‌دهد.
فوبیا شدت‌های مختلف دارد. تاثیراتش بر روی فرد از آزاردهندگی جزئی تا مختل و ناتوان‌سازی کامل، متنوع و متفاوت است. افرادی که دچار فوبیا هستند، خودشان می‌دانند که ترسشان غیرمنطقی است اما نمی‌توانند برای آن کاری بکنند. اینگونه ترس‌ها باعث ایجاد اختلال در شغل، مدرسه و تحصیل و روابط فرد می‌شوند. بنابراین، درمان این مشکل برای جلوگیری از بروز چنین اختلالاتی بسیار اهمیت دارد.
فوبیا یا ترس مرضی انواع مختلفی دارد و در هر نوع از آن، عامل محرک واکنش ترس، متفاوت است. در این مقاله به معرفی انواع فوبیا که کمی شایع‌تر هستند و درمان آن می‌پردازیم.
تفاوت بین فوبیا و ترس
ترس یکی از احساسات موجودات زنده است که بر عملکرد مغز و در نتیجه رفتار موجود زنده اثر می‌گذارد. ترس نسبت به محرکی خاص در زمان حال یا آینده تحریک می‌شود. این محرک‌ها مواردی هستند از قبیل مواردی که سلامتی، زندگی، امنیت، قدرت و هرچیز ارزشمند دیگری را در انسان به خطر بیندازند.
واکنش‌ها و رفتارهایی که در افراد بر اثر ترس تحریک می‌شوند، مواردی ازقبیل دویدن و فرار کردن، پنهان شدن، از جا پریدن، لرزیدن و یا سرجا ایستادن و سرجا خشک‌زدن است. چنین واکنش‌هایی وقتی بروز می‌کنند که فرد احساس خطر کند.
بنابراین، ترس یک حس طبیعی ناشی از فرایند یادگیری و تشخیص است. معمولاً ترس واکنشی طبیعی و منطقی تلقی می‌گردد.
و اما انواع فوبیا همانطور که گفته شد ترس مزمن و غیرمنطقی نسبت به شیء، مکان یا موقعیت خاص هستند و آنقدر این ترس طولانی و شدید است که نمی‌توان از آن پرهیز کرد. حتی در بسیاری موارد ممکن است خطر بخصوصی فرد را تهدید نکند، اما فرد نمی‌تواند جلوی بروز واکنش ترس خود را بگیرد. این مسئله تاکید بیشتری بر اهمیت درمان فوبیا است.
دلایل و فاکتورهای خطر ایجاد انواع فوبیا
- فاکتورهای محیطی و ژنتیک
- موقعیت اجتماعی و اقتصادی که اگر در سطح پایینی باشد، ریسک فوبیای اجتماعی بالاتر می‌رود.
- جنسیت (در برخی انواع فوبیا)، مثلاً درصد فوبیا و ترس مرضی نسبت به حیوانات در خانم‌ها بیشتر است. درصد فوبیا و ترس مرضی نسبت به پزشک و دندان‌پزشک در آقایان بالاتر است.
- کودکانی که در معرض اختلالات اضطرابی هستند.
- نیش حشرات یا جانوران
- ارتفاعات بسیار زیاد و شدید
- وقایع ناراحت‌کننده و ترسناک مثلاً در حال غرق‌شدن بودن
- در محیط‌های بسیار تنگ و بسته ماندن مثلاً مدتی زیر آوار ماندن
- شرایط پزشکی یا یک بیماری خاص
- آسیب‌های جسمی و روحی وارد بر مغز
- افسردگی و مشکلات روحی-روانی
- سوءمصرف مواد
- و غیره
علائم فوبیا
علائم انواع فوبیا می‌تواند بسیار متنوع و در شدت‌های مختلف باشد. البته به نوع فوبیا و علتش نیز می‌تواند ربط داشته باشد. در موارد شدید ممکن است برخی افرادِ دچار فوبیا، بیماری‌ها و مشکلات روحی-روانی جدی دیگری از قبیل اسکیزوفرنی (شیزوفرنی) را نیز داشته باشند و دچار توهمات از قبیل توهمات دیداری و شنیداری، پارانویا و حتی اختلال در حس لذت شوند. درمان فوبیا در چنین افرادی بسیار مهم و در اولویت است.
علائم رایج‌تر فوبیا
- نفس‌های تند و کوتاه
- ضربان تند قلب یا تپش قلب
- خشک شدن دهان
- ناتوانی در صحبت کردن یا سریع صحبت کردن
- ناراحتی معده
- حالت تهوع
- رعشه و لرزیدن
- افزایش فشار خون
- درد و تنگی قفسه سینه
- حالت گیجی یا سرگیجه
- احساس شوک دست دادن
- تعریق شدید
- احساس هلاکت و مرگ قریب‌الوقوع
انواع فوبیا
در اینجا به عنوان مثال به برخی از انواع فوبیا که شایع‌تر هستند، اشاره می‌کنیم. فوبیا یا ترس مرضی انواع بسیار زیادی دارد. خیلی از افراد ممکن است موقعیت، مکان یا شیء بخصوصی را دوست نداشته باشند؛ اما این لزوماً به معنای فوبیا نیست. فوبیا به‌گونه‌ای است که عملکرد روزانه و جوانب مختلف زندگی فرد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
آگورافوبیا (agoraphobia) یا ترس از مکان‌های شلوغ
نوعی ترس از گیر افتادن در مکان‌های شلوغ و مکان‌های خارج از منزل و مکان امن شخص است. اینگونه افراد، اغلب انزواطلب هستند. همچنین از پدیده‌های اجتماعی و هر نوع تجمعات دیگری دوری می‌کنند و ترجیح می‌دهند در منزل خود بمانند.
فوبیای اجتماعی (social phobia) یا همان اختلال اضطراب اجتماعی (social anxiety disorder)
نوعی ترس و نگرانی از موقعیت‌های مختلف اجتماعی است. در این نوع فوبیا نیز فرد، انزواطلب می‌شود. در حالت‌های بسیار شدید، فوبیای اجتماعی می‌تواند باعث شود که حتی ساده‌ترین برخوردها، مانند سفارش غذا دادن در یک رستوران یا پاسخ دادن به تلفن نیز واکنش ترس و هراس شدیدی را در فرد ایجاد کند. محرک این نوع فوبیا بسیار تکرارشونده و معمول است. پس درمان فوبیاهایی از این قبیل بسیار مهم و ضروری است.
گلوسوفوبیا (glossophobia)
نوعی اضطراب عملکردی-اجرایی و یا همان ترس از صحبت و سخنرانی جلوی شنوندگان است. در حالات بسیار شدید، فرد حتی از فکر کردن به سخنرانی جلوی دیگران علائم فیزیکی شدیدی از خود بروز می‌دهد.
آکروفوبیا (acrophobia)
همان ترس از ارتفاع است. افرادی با فوبیای ارتفاع، از رفتن به کوه، پل، یا حتی ساختمان‌ها و بناهای بسیار بلند اجتناب می‌کنند. این افراد در زمان قرارگیری در ارتفاعات علائمی از قبیل سرگیجه و عدم تعادل، تعریق و احساس هلاکت یا از دست دادن هوشیاری را تجربه می‌کنند.
کلاستروفوبیا (claustrophobia)
نوعی ترس از محیط‌های تنگ و بسته است. در حالات شدید، فرد از رانندگی در ماشین یا قرار گرفتن در آسانسور هم دچار اختلال ترس و اضطراب می‌شود.
آویوفوبیا (aviophobia) یا ایروفوبیا (aerophobia)
همان ترس از پرواز است. افرادی که دچار این نوع فوبیا هستند از نقل مکان با هواپیما یا هلیکوپتر اجتناب می‌کنند.
دنتوفوبیا (dentophobia)
ترس از دندان‌پزشک یا فرایندهای دندان‌پزشکی است. به‌طورمعمول این نوع فوبیا به دنبال یک تجربه ناخوشایند از یک دندان‌پزشک یا فرایند دندان‌پزشکی خاص به‌وجود می‌آید. این نوع فوبیا ازآنجایی‌که می‌تواند فرد را از رفتن به مطب دندان‌پزشکی و مراقبت‌های دندانی لازم بازدارد، می‌تواند به سلامت فرد آسیب بزند. درمان فوبیاهایی از این قبیل بسیار ضروری است.
هموفوبیا (hemophobia)
ترس از خون یا جراحت است. فرد دارای این نوع فوبیا، با در تماس قرار گرفتن یا حتی دیدن خون و جراحت خود یا شخص دیگری ممکن است ازحال برود و غش کند.
آراکنوفوبیا (arachnophobia)
همان ترس از عنکبوت است. فرد با دیدن یا تماس با عنکبوت یا در حالات شدیدتر با دیدن تصویر عنکبوت یا فکر کردن به آن دچار ترس شدید و یا سایر واکنش‌های فیزیکی می‌شود.
سینوفوبیا (cynophobia)
ترس از سگ است. این نوع ترس مانند آراکنوفوبیا اما درصورت مواجهه با سگ است.
اوفیدیوفوبیا (ophidiophobia)
ترس از مار است. این نوع ترس نیز مانند آراکنوفوبیا و سینوفوبیا اما در مواجهه با مار است.
نیکتوفوبیا (nyctophobia) یا آکلوفوبیا (achluophobia)
ترس از شب‌هنگام یا ترس از تاریکی است. این نوع فوبیا معمولاً از ترس‌های رایج زمان کودکی آغاز می‌شود. درصورتی‌که تا بزرگسالی به طور شدید و غیرمعمول ادامه یابد، به عنوان فوبیا تشخیص داده می‌شود.
انواع بسیار زیاد دیگری نیز از فوبیاها وجود دارند؛ مانند فوبیای درد، فوبیای رانندگی، ترس یا فوبیا از مردان، فوبیای گل، فوبیای اعداد یا شماره‌ها، فوبیای انسان یا تصویر انسان، فوبیای گیاهی، فوبیای آینه، فوبیای ساعت، فوبیای کامپیوتر، فوبیای گربه، فوبیای ازدواج، ترس یا فوبیا از زنان و غیره.
درمان فوبیا
برای درمان فوبیا معمولاً از تکنیک‌های درمانی، روان‌کاوی، مشاورات روان‌شناسی، دارودرمانی و یا همه این موارد استفاده می‌شود.
رایج‌ترین تکنیک درمان فوبیا، درمان شناختی-رفتاری (cognitive-behavioral therapy) یا سی‌بی‌تی (CBT) است که برای درمان انواع فوبیا کاربرد دارد. در این روش، درمانگر بیمار را در معرض مواجهه با منبع و عامل ترسش اما کاملاً تحت شرایط کنترل شده قرار می‌دهد. این روش درمانی به‌طریقی فرد را از حالت شرطی بودن برای ترسش خارج می‌کند و اضطرابش کاهش می‌یابد.
این نوع درمان فوبیا بر روی تشخیص و تغییر افکار منفی، باورهای ناکارآمد و واکنش‌های منفی نسبت به عامل ترس مرضی تمرکز می‌کند.
در بحث دارودرمانی برای درمان فوبیا یا ترس مرضی، از داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب معمولاً استفاده می‌شود. این داروها باعث ملایم‌تر شدن و کاهش شدت واکنش‌های فیزیکی و احساسی در حین ترس حاصل از فوبیا می‌شوند.
ترکیبی از دارودرمانی و تکنیک‌های درمانی مانند سی‌بی‌تی می‌تواند مؤثرتر از هرکدام به‌تنهایی باشد.
ای‌اف‌تی و فوبیا
همانطور که حتماً طبق مقالات پیشین متوجه شده‌اید، ای‌اف‌تی یا تکنیک رهاسازی احساسات روشی جدید و کاملاً نوپا برای حذف انواع خاطرات بد، حذف انواع احساسات منفی و ناخوشایند و تغییر باورها است. مشکلات روحی و عصبی، ریشه اکثر و یا تمام بیماری‌های جسمی است. پس جهت درمان بیماری‌ها هم می‌توان از ای‌اف‌تی، با مشورت یا تحت نظارت پزشک، استفاده کرد. اما آیا برای درمان فوبیا هم می‌توان روی این تکنیک حساب باز کرد؟
کاربرد ای‌اف‌تی در رفع انواع فوبیا فوق‌العاده و معجزه‌آسا است. ای‌اف‌تی در رفع مشکلات احساسی از قبیل مشکلات روحی و ذهنی و مشکلات احساسی حاصل از اتفاقات بد گذشته می‌تواند بسیار مؤثر عمل کند.
با استفاده از ای‌اف‌تی می‌توان عامل ترس یا فوبیا را ریشه‌یابی کرد. سپس با ضربه بر نقاط هشت‌گانه، احساسات منفی و باورهای اشتباه و محدودکننده را خنثی‌سازی می‌کنیم و باورها و الگوهای فکری مثبتی را جایگزین می‌سازیم. بدین ترتیب، خیلی سریع‌تر، راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌توان مشکل فوبیا را برطرف کرد.
هرچیزی‌که ما هستیم، نتیجه الگوهای ماست. الگوها هم نتیجه سه عامل باورها، احساسات و عادت‌ها هستند. پس فوبیا و مشکلات حاصل از آن بر روی عملکرد ما در زندگی و میزان موفقیت‌مان می‌تواند اثر بگذارد.
درمان فوبیا با ای‌اف‌تی افزاینده شانس موفقیت در زندگی است.
اگر به دنبال موفقیت در هر جنبه‌ای از زندگی هستیم، باید تمامی باورهای غلط و محدودکننده، عادات اشتباه و ناکارآمد و احساسات منفی خود را برطرف سازیم. ای‌اف‌تی یک ابزار بسیار مفید و کارآمد برای چنین منظوری است. در نتیجه برای موفقیت، حتماً ای‌اف‌تی به کارمان می‌آید.
در مقاله «ناخودآگاه چیست و چگونه برنامه‌ریزی شده است؟» به این نکته اشاره شده است که تمامی احساسات توسط ناخودآگاه ساخته، پرداخته و ابراز می‌شوند. در طول زندگی یاد می‌گیریم که چگونه به مسائل مختلف واکنش نشان دهیم. یاد می‌گیریم که به هر محرک چه پاسخی دهیم و چه احساسی داشته باشیم.
ناخودآگاه یک سیستم خودکار است. برنامه‌هایی که اجرا می‌کند یک میلیون بار قوی‌تر از برنامه‌های خودآگاه هست. ناخودآگاه ذهن منطقی نیست. بیشتر بر مبنای احساس کار می‌کند.
پس می‌توان نتیجه گرفت که فوبیا هم به نوعی به گرفتاری ناخودآگاه مربوط می‌شود. یکی از راه‌های نفوذ به ناخودآگاه و روآوردن احساسات منفی گیر افتاده در آن همین ای‌اف‌تی است. پس کاملاً می‌توان مطمئن بود که انواع فوبیا را به‌راحتی طی چند دور ای‌اف‌تی می‌توان برطرف ساخت. پس نه‌تنها برای درمان فوبیا، بلکه برای رفع هر آسیب روحی دیگری نیز حتما می‌توان روی تکنیک ای‌اف‌تی حساب باز کرد.
پاسخ‌ها