اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

اختلال استرس پس از سانحه چیست؟ در طول زندگی ممکن است انسان در موقعیت‌هایی قرار بگیرد که آسیب روحی شدیدی ببیند. در نتیجه خاطرات و احساساتی بسیار منفی در او به وجود می‌آید. چه موقع این آسیب‌های روحی را می‌توان به‌عنوان اختلال استرس پس از سانحه پذیرفت؟

تعریف اختلال استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder) یا همان PTSD، نوعی اختلال اضطرابی در سلامت روان است. این اختلال به دنبال یک اتفاق یا حادثه بد و وحشتناک مانند مرگ ناگهانی یک عزیز، سوءاستفاده جنسی، جنگ، تصادف، بلایای طبیعی و غیره که به‌طور کلی می‌توان آن را تروما نامید، تحریک می‌شود. چه آن را تجربه کنیم چه شاهدش باشیم.

اکثر مردم پس از تجربه یک تروما و مواجهه با یک حادثه ناگوار، موقتاً دچار اختلالاتی می‌شوند. بعد از مدتی با خودمراقبتی و گذر زمان با آن مشکل کنار خواهند آمد. حال اگر علائم اختلالات حاصل از آن آسیب روحی شدید تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها باقی بماند و یا حتی بدتر شود و بر عملکرد روزانه فرد تأثیر منفی بگذارد، آن فرد احتمالاً دچار اختلال استرس پس از سانحه شده است.

ریسک فاکتورها و علل ایجاد PTSD

هر انسانی توانایی منحصر به فرد خود را برای مدیریت و مقابله با ترس و استرس دارد. لزوماً هر شخصی که دچار تروما می‌شود، دچار PTSD نخواهد شد. همچنین نوع و میزان حمایتی که توسط خانواده و دوستان از فرد دچار سانحه می‌شود، در ایجاد اختلال استرس پس از سانحه یا شدت علائم آن مؤثر است.

سوءاستفاده بدنی و جنسی در دوران کودکی یا حتی سنین بالاتر از مهمترین عوامل ایجاد این اختلال است. حوادث دیگری مانند تصادفی شدید، دیدن صحنه قتل یا از دست دادن یک عزیز، جنگ و حوادث طبیعی از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد این اختلال محسوب می‌شوند.

علائم اختلال استرس پس از سانحه

• مرور شدن مداوم حادثه در ذهن به گونه‌ای که گاهی فرد احساس می‌کند در همان لحظه آن اتفاق دارد رخ می‌دهد.
• دیدن کابوس‌های مداوم
• اضطراب و استرس شدید خصوصاً در موقعیت‌های تنش‌زا
• افکار و یادآوری غیرقابل‌کنترل خاطرات ناشی از حادثه
• حس انزوا و کناره‌گیری از اجتماع
• حس آسیب‌پذیری
• حس گناه و یا امکان ارتکاب جرم در موقعیتی خاص
• اختلالات خواب
• اختلال تمرکز
• حس ترس و وحشت شدید
• حس ناامنی و بی‌پناهی

شدت علائم اختلال استرس پس از سانحه

علائم PTSD می‌تواند در طول زمان متفاوت باشد. معمولاً این علائم در شرایط و موقعیت‌های پراسترس و در موقعیت‌های مشابه با سانحه، شنیدن اخبار مرتبط با سانحه مشابه و غیره شدیدتر خواهد بود.

تشخیص PTSD

معمولاً علائم اختلال استرس پس از سانحه، بعد از گذشت حداقل یک ماه از وقوع تروما ظاهر می‌شود. پزشک ابتدا با دیدن علائم، سوابق پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و معایناتی انجام می‌دهد. درصورتی که بیماری جسمی و فیزیکی خاصی تشخیص داده نشود، باید بیمار به یک روان‌شناس، روان‌پزشک، یا هر متخصص دیگر در زمینه سلامت روان مراجعه کند.

متخصصین سلامت روان، بیمار را مورد مصاحبه‌های خاص قرار می‌دهند و آزمایشات و بررسی‌های لازم را جهت تشخیص PTSD یا هر آسیب روحی دیگری انجام می‌دهند. با توجه به این بررسی‌ها، اختلال استرس پس از سانحه درصورتی تشخیص داده می‌شود که بیمار علائم این اختلال را حدوداً بیش از یک ماه داشته باشد.

مشکلات حاصل از اختلال استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند مشکلاتی را در جوانب مختلف زندگی فرد از قبیل روابط، شغل، تحصیل، سلامت جسمی و روحی ایجاد کند. مشکلات روحی-روانی دیگری از قبیل افسردگی و اضطراب، مشکلات تغذیه، افکار و اعمال خودکشی و سوءاستفاده دارویی و الکلی نیز ممکن است به دنبال این اختلال ایجاد شود.

پس می‌توان دریافت که تا چه حد درمان و برطرف کردن این اختلال اهمیت دارد. در کنار روش‌های درمانی بهتر است خودمراقبتی هم صورت گیرد. بیمار دچار تروما بهتر است از فعالیت‌های بدنی و ورزشی ساده و ملایم برای کاهش میزان استرس استفاده کند. اهداف واقع‌بینانه برای خود تعیین کند. وظایف و کارهای سخت و بزرگ را به فعالیت‌های ساده‌تر و کوچک‌تر تقسیم کند. هر کاری را که می‌تواند انجام دهد تا حدی که بتواند، انجام دهد. سعی کند بخشی از زمان خود را با گپ زدن با دیگران بخصوص دوست یا فامیل قابل‌اعتماد بگذراند. به افرادی که با آنها در ارتباط است بگوید که چه چیزهایی محرک علائم اختلال در اوست. همچنین به دنبال مکان‌ها و افراد قابل‌اعتمادی باشد که در کنارشان احساس راحتی می‌کند.

درمان اختلال استرس پس از سانحه

هدف از درمان اختلال استرس پس از سانحه، کاهش علائم احساسی و فیزیکی و بهبود عملکرد روزانه فرد است. در نتیجه بیمار دچار آسیب روحی، بهتر و راحت‌تر می‌تواند با آن تروما و سانحه‌ای که برایش رخ داده است، کنار بیاید. معمولاً از مشاورات روان‌شناسی، دارودرمانی یا هر دو روش برای درمان این اختلال استفاده می‌شود.

در این مقاله هدف ما این نیست که به بررسی درمان دارویی PTSD بپردازیم. ما می‌خواهیم تکنیک ای‌اف‌تی را به‌عنوان یکی از راه‌های مؤثر برای رفع این اختلال مورد بررسی قرار دهیم.

ای‌اف‌تی و PTSD

ای‌اف‌تی (EFT) یا همان تکنیک رهاسازی احساسات (Emotional Freedom Techniques) روش جدیدی برای حذف یا به‌عبارت بهتر خنثی‌سازی هرگونه خاطره بد، هرنوع احساس منفی و ناخوشایند و همچنین برای تغییر باورها است. البته برای درمان بیماری‌ها هم می‌توان از این تکنیک استفاده کرد که بهتر است تحت نظارت یک متخصص درمانی صورت گیرد.

برای کسب اطلاعات بهتر و بیشتر درمورد تاریخچه، روش و کاربردهای تکنیک ای‌اف‌تی می‌توانید به مقاله “ای‌اف‌تی چیست؟” و “کاربردهای ای‌اف‌تی” مراجعه کنید. مبدع ای‌اف‌تی گری کریگ بوده است که آن را در سال ۱۹۹۷ ابداع و به دنیا معرفی کرد. کتاب “استاندارد طلایی” نوشته گری کریگ است که به‌عنوان راهنمای ای‌اف‌تی بسیار کاربردی است. این کتاب را می‌توانید به‌صورت رایگان از وب‌سایت یک‌مربی دانلود کنید.

اگر از تکنیک ای‌اف‌تی به درستی استفاده شود، به‌راحتی و در مدت زمان کوتاهی می‌توان مشکلاتی از قبیل فوبیا، اعتیاد، مشکلات اضطرابی، استرس، اختلالات ناشی از تروما و هر آسیب روحی دیگری را سرنگون کرد.

مقایسه روش ای‌ام‌دی‌آر با تکنیک ای‌اف‌تی در درمان PTSD

حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکت چشم (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) یا به اختصار ای‌ام‌دی‌آر (EMDR) یکی از روش‌های بسیار مؤثر، ثابت‌شده و معتبر در دستورالعمل درمانی اختلال استرس پس از سانحه است. طی مطالعه و تحقیقی در سال ۲۰۱۱ تأثیر دو روش ای‌اف‌تی و ای‌ام‌دی‌آر را بر روی درمان PTSD با یکدیگر مقایسه کردند.

طی این بررسی‌ها و تحقیقات که صورت گرفت، شرایط و تعداد اعضای گروه‌های مورد بررسی یکسان بودند. محققان دریافتند که تاثیرات هر دو روش درمانی و میزان و گستردگی این تاثیرات مشابه یکدیگر بود. پس می‌توان از این تحقیق نتیجه گرفت که روش ای‌اف‌تی هم مشابه با روش ای‌ام‌دی‌آر برای درمان اختلال استرس پس از سانحه مؤثر و کاربردی است. با این تفاوت که ای‌اف‌تی نسبت به ای‌ام‌دی‌آر مزایای بیشتری دارد.

مزایای ای‌اف‌تی نسبت به ای‌ام‌دی‌آر

• ای‌اف‌تی اگر به‌درستی انجام شود، تکنیکی نسبتاً ملایم است که قادر است تروما یا همان آسیب روحی حاصل از سانحه را با روشی امن و ملایم پراکنده و مخدوش سازد. درحالی‌که با روش ای‌ام‌دی‌آر احتمال به وجود آمدن پریشانی ناخوشایند هست.
• در یک جلسه ای‌اف‌تی، بیمار می‌تواند پایه و اساس این روش را بیاموزد و از آن به‌عنوان کمک‌های اولیه احساسی بهره ببرد. پس می‌تواند در فواصل بین جلسات ای‌اف‌تی خودش از این روش برای خود استفاده کند. پس در صورت هربار مواجهه با بار احساسی منفی‌اش خودش می‌تواند از این تکنیک برای بهبود حال خود استفاده کند. درحالی‌که ای‌ام‌دی‌آر کمتر در موقعیت‌های کمک به خود توسط خود شخص می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
• برای روش ای‌اف‌تی هیچ نیازی به تجهیزات گران‌قیمت نیست. درحالی‌که برای ای‌ام‌دی‌آر نیاز به چنین تجهیزاتی جهت ایجاد حرکتی برای دنبال کردن توسط چشم‌ها هست. ای‌اف‌تی حتی می‌تواند به‌صورت مجازی و تلفنی انجام شود. خیلی از بیماران دچار تروما و آسیب روحی این روش غیرحضوری را برای درمان اختلال استرس پس از سانحه ترجیح می‌دهند.
• استفاده از روش ای‌ام‌دی‌آر محدود به نظارت روان‌شناسان دوره‌دیده گران‌قیمت و متخصصین سلامت روان معتبر و به‌رسمیت شناخته‌شده است. درحالی‌که متخصصین ای‌اف‌تیِ به خوبی آموزش دیده، لزومی ندارد حتماً دوره‌های تخصصی روان‌شناسی و سلامت روان را گذرانده باشند. با روش ای‌اف‌تی همان نتیجه ای‌ام‌دی‌آر را در درمان اختلال استرس پس از سانحه می‌توان به‌دست آورد.