اعتماد به نفس و اطمینان از زبان دکتر فرهنگ هلاکویی

اگر قرار بر این باشد که مشکلات اجتماعی یا فردی را در آخر به یک موضوع مرتبط کنند، بیش از هر چیز دیگری مسئله عزت نفس یا همان حرمت نفس و بعدازآن اعتماد به نفس مطرح خواهد بود.

مشکلات عزت نفس، عامل اصلی مشکلات کالیفرنیا

در دهه ۸۰ در ایالت کالیفرنیا به نظر رسید که با ۷ موضوع و مسئله جدی روبرو هستند. مسائلی از قبیل نرفتن به مدرسه و ترک تحصیل یا بارداری در سنین ۱۳ تا ۱۹ سالگی یعنی دوران نوجوانی، آن‌هم خارج از محدوده ازدواج. در کل ۷ مورد که به‌عنوان مسائل اصلی و اساسی در ایالت کالیفرنیا مطرح بود.

بعد از یک مطالعه تقریباً ۱۰ ساله به این نتیجه رسیدند که اگر قرار باشد به یک مورد به‌عنوان علت و عامل اصلی این مشکلات هفت‌گانه در ایالت کالیفرنیا رسیدگی شود، آن مورد، موضوع عزت نفس است. از طرفی اعتماد به نفس هم تا حد زیادی می‌تواند مرتبط و هم‌راستا با مسئله عزت نفس باشد.

مشکلات عزت نفس در جامعه ایرانی

ازنظر دکتر فرهنگ هلاکویی مسائل حرمت نفس و اعتماد به نفس، برای جامعه ایرانی اهمیت خیلی بیشتری دارند. به عبارتی وقتی در آمریکا موضوع اصلی و اولیه همین عزت نفس است، روشن است که با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی ما در ایران و نظام باورها و اعتقادات ما و چگونگی پرورش فرزند و مسئله تعلیم و تربیت در ایران، پس مسئله اصلی و اساسی ما ایرانیان هم حتماً عزت نفس یا همان حرمت نفس خواهد بود. اعتماد به نفس هم پس از حرمت نفس نقش مهمی را در این زمینه دارد.

درک عمیق‌تر راجع به اعتماد به نفس

اعتماد به نفس و توضیحات مربوط به آن پیش‌درآمدی برای پرداختن به مسئله حرمت نفس است. بنابراین ابتدا بهتر است راجع به این پیش‌درآمد بیشتر بدانیم. در مقالات پیشین هم به این مسئله تا حدودی پرداختیم. حال قرار است طبق سخنان دکتر هلاکویی در سمینارشان با موضوع اعتماد به نفس، این مسئله مهم را بهتر و عمیق‌تر درک کنیم.

اصرار دکتر هلاکویی بر به کار بردن عبارات اعتماد به نفس و عزت نفس یا حرمت نفس و تأکید بر لغت نفس است. در زبان فارسی در آن حد که ما آشنایی داریم، لغت نفس به معنای خود خود واقعی ماست. نفس، همان actual self یا real self است. حتی در زبان فارسی لغت نفس به معنای جوهر، اساس، ماهیت و پایه مطلب است.

از طرفی، همان‌طور که در مقاله عزت نفس از زبان دکتر هلاکویی هم اشاره شد، ایشان تأکید مخصوصی روی استفاده از عبارت حرمت نفس به‌جای عزت نفس دارند.

حرمت نشانه احترام و ارزش قائل شدن است. حرمت نفس هم اشاره به ارزش خود واقعی ما و احترام به نفس دارد.

اعتماد به نفس دقیقاً چیست؟

این عبارت یا همان self confidence کمی ساده‌تر از حرمت نفس است. مفهوم اعتماد به نفس در تحلیل نهایی دو چیز است. یکی اینکه من از عهده انجام کارها برمی‌آیم. یعنی دانایی، توانایی و مهارت لازم را دارم. دوم اینکه توان این را دارم که به اهداف خودم برسم.

بنابراین وقتی موضوع اعتماد به نفس مطرح است، دانایی و توانایی انجام کار و رسیدن به اهداف و خواسته‌ها و یا احتیاجات مطرح است.

اگر چنین اصلی را بپذیریم، آن موقع است که باید گفت همه افراد همیشه اعتماد به نفس دارند. یعنی هیچ‌کس نیست که آن را در خود نداشته باشد. پس در اینجا، بحث درباره این است که آیا من دارای نوع مثبت آن هستم یا منفی؟

اعتماد به نفس مثبت و منفی

اگر دارای اعتماد به نفس مثبت هستم، یعنی باور دارم که من از عهده انجام کارها برمی‌آیم. مثلاً من می‌توانم مهندس شوم. من می‌توانم دکتر شوم. من می‌توانم پیانیست شوم. من می‌توانم پدر یا مادر خوبی شوم. من می‌توانم یک کار هنری را یاد بگیرم و آن را ارائه دهم. یعنی من این توانایی را دارم و می‌توانم به اهدافم برسم.

اما اگر اعتماد به نفس منفی داشته باشم، بر این باور هستم که مثلاً من مهندس بشو نیستم. من انگلیسی یاد بگیر نیستم. من هیچ‌گاه پیانو نخواهم زد. بنابراین در این صورت، من نوع منفی آن را دارم.

پس موضوع این است که همیشه انسان‌ها اعتماد به نفس دارند. مسئله اصلی این است که آنها نوع مثبت را دارند یا منفی.

دکتر هلاکویی می‌گوید وقتی شخصی می‌گوید که اعتماد به نفس خود را ازدست‌داده است، معنایی نخواهد داشت. درواقع منظور اصلی چنین افرادی، همان داشتن نوع منفی آن است.

اگر من در بیشتر موضوعات مهم، اعتماد به نفس مثبت داشته باشم، به این معناست که من از عهده انجام کارها برمی‌آیم.

بنابراین اگر در مورد موضوعات مهم و اساسی فکر می‌کنم که از عهده انجام آنها و یا رسیدن به اهداف و خواسته‌ها و احتیاجاتم برنمی‌آیم، اعتماد به نفس منفی خواهم داشت.

اطمینان، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسانی

مسئله اعتماد به نفس که همیشه در ما وجود دارد، مسئله دانایی، توانایی و مهارت ما برای رسیدن به احتیاجات، خواسته‌ها و اهدافمان است. حال این مسئله به‌خودی‌خود بر روی بنا و پایه موضوعی به‌مراتب عمیق‌تر و وسیع‌تر بنیان‌گذاری شده است که به نظر بسیاری از افراد مهم‌ترین صفت انسانی است.

این مسئله اساسی و مهم، مسئله اعتماد و اطمینان یا همان trust است. شما باید به این نکته توجه داشته باشید که آیا آدمی هستید که اطمینان دارید یا اطمینان ندارید. کسی که اطمینان دارد، نظرش این است که من در جهانی زندگی می‌کنم و یا در ارتباط باکسانی هستم که همه بسیار خوب و گل هستند.

درحالی‌که کسانی که اطمینان ندارند، معتقدند که من در جهانی زندگی می‌کنم و در ارتباط با افرادی هستم که بسیار بد و خار هستند.

بنابراین شما با دو گونه انسان روبرو می‌شوید که یا در تمام عمر خود جهان را گلستان می‌بینند و یا خارستان. این موضوع در زندگی فوق‌العاده مهم است.

شما فقط تصور کنید که کسی ۸۰ سال عمر می‌کند و فکر می‌کند در گلستان است. بنابراین همیشه انتظار زیبایی را دارد. انتظار یک احساس خوب و یک بوی خوش را دارد. نظرش این است که آنچه می‌بیند نه‌تنها زیبایی است، بلکه خوب، درست، مفید و باارزش است.

در مقابل، کسی که جهان را خارستان می‌بیند، فکر می‌کند که همه‌جای آن درد است، رنج است، آسیب است، دروغ است، فریب است و زخم و خونریزی است. بنابراین من و شما تبدیل به دو فرد می‌شویم. آن‌هم بر این اساس است که مسئله اطمینان در ما هست یا خیر.

مفهوم و اهمیت اطمینان

مفهوم اطمینان آن‌گونه است که اگر من اطمینان دارم، تقریباً همه‌جا و برای همه‌کس دارم، مگر در مواردی خاص. اگر هم اطمینان ندارم، برای همه‌کس و همه‌جا هست، ازجمله خود من.

بنابراین ازنظر علمی می‌دانیم که اگر من اطمینان دارم، به خودم هم اطمینان دارم. یعنی من می‌دانم اگر قراری با خودم می‌گذارم، انجامش می‌دهم. اگر فکری دارم، آن را حتماً به عمل نزدیک می‌کنم.

اگر هم به خودتان اطمینان نداشته باشید، زمانی که مثلاً می‌گویید من مهندسی خودم را خواهم گرفت، خودتان هم می‌دانید که این کار را نخواهید کرد. این اطمینان را به خودتان ندارید. این اطمینان، پایه و اساسی برای شکل‌گیری اعتماد به نفس است.

پس بدانید که اگر شما به دیگران اطمینان داشته باشید، به خودتان و اگر به خودتان اطمینان داشته باشید، به دیگران هم اطمینان دارید. این مسائل مطلق نیستند، ولی در اکثر موارد این‌گونه هستند. پس تا اینجا دریافتیم که موضوع اعتماد به نفس که همه آن را در خود دارند، بر پایه اطمینان استوار است.